Pilot cijferloos werken op het Etty Hillesum Lyceum

Dat heeft alles te maken met de onderwijsvisie, vertelt Berry: “Op onze vrijeschool-route proberen we het hele kind te zien. Niet alleen het cognitieve stukje, maar hoofd, hart en handen. Desondanks moesten we constateren dat we aan het einde van het jaar tóch vooral zitten te praten over cijfers. En dat we daarmee toch alleen dat stukje hoofd beoordelen.”

“Hetzelfde geldt voor leerlingen. Als die een toets hebben gemaakt, staan ze twee dagen later aan mijn bureau. ‘Wat is mijn cijfer?’ Maar de vraag zou natuurlijk moeten zijn: wat heb je nu geleerd? En welke moeite heb je daarvoor gedaan?”

“Iedereen kent wel de leerling die keihard moet knokken voor een zes en de andere leerling die achteroverleunt en een negen haalt. Dat keihard knokken is iets waar je later in je leven ook wat aan hebt, namelijk wilskracht. Terwijl: als je mooie cijfers haalt met achteroverleunen, heb je waarschijnlijk niks geleerd. Zo’n leerling wil je eigenlijk ook eens keihard zien werken, bijvoorbeeld aan iets waar die misschien wat minder goed in is.”

“We hebben ons afgevraagd hoe we ervoor kunnen zorgen dat we het hele kind wél gaan zien. Hoe we een leerling feedback kunnen geven op hoofd, hart en handen. Hoe je de groei die een leerling doormaakt op al die facetten in beeld kunt brengen.”

Hoe gaan jullie dat praktisch vormgeven?

“Als we de pilot starten, zouden kinderen in de brugklassen geen cijfers meer krijgen, maar feedback op de kerndoelen die we voor alle vakken hebben. We willen aan het begin van het jaar kijken hoe ver leerlingen al op weg zijn met die kerndoelen. Bij Engels zien we bijvoorbeeld dat de mondelinge vaardigheid of leesvaardigheid bij sommige leerlingen al heel goed ontwikkeld is, maar schrijfvaardigheid wat minder. Dan willen we met zo’n leerling afspreken: aan het einde van het jaar kun jij een brief schrijven met een x-aantal woorden erin. Het idee is dat een leerling daardoor veel gemotiveerder aan het werk gaat.”

“Als je mooie cijfers haalt met achteroverleunen, heb je waarschijnlijk niks geleerd. Zo’n leerling wil je eigenlijk ook eens keihard zien werken.“

“In dat proces willen we ook eigenaarschap geven aan leerlingen. Dat ze die feedback zelf gaan verzamelen bij docenten. En dan niet alleen als het gaat om kerndoelen, maar ook dat stukje hart en handen. Zo van: hoe vindt u dat ik de afgelopen drie maanden heb gepresteerd? Maar ook: wat kunt u nog meer over mij zeggen?”

“Leerlingen krijgen bij ons elk jaar een getuigschrift, waarin docenten iets over elke leerling zeggen. Dat gebeurt nu alleen aan het einde van het jaar en dat is jammer. Als je vlak voor de vakantie te horen krijgt dat je ontzettend goed hebt gewerkt, maar dat het schrijven nog wel wat netter mag, dan ben je dat na zes weken weer vergeten. Idealiter hoort die zoiets al in oktober of november. En laat je die leerling in december bij je terugkomen voor een afspraak, om aan de hand van een portfolio gericht feedback te krijgen op wat wij in de afgelopen tijd op dat onderdeel hebben gezien. Het is de kunst om dergelijke feedback door het jaar heen te krijgen.”

Hoe organiseer je dat? Dat leerlingen het hele jaar door feedback krijgen?

“Het idee is om de feedbackmomenten te laten samenvallen met de vier jaarfeesten op onze school. Als het schooljaar net begonnen is, hebben we het Michaëlsfeest. Daar maken we een leuke dag van met een gezamenlijk ontbijt en een feestelijke afsluiting. Als onderdeel van zo’n dag zouden we leerlingen in groepjes naar docenten kunnen sturen om feedback te vragen.”

“Kerst is een moment van bezinning. Een mooi moment om terug te kijken op de afgelopen periode. In april hebben we het Paasfeest. Dan kun je echt vooruit kijken, wat er in de richting van de vakantie nog moet gebeuren. En vlak voor de zomervakantie hebben we het Sint Jansfeest. Dan kunnen we ook naar het volgende schooljaar kijken en leerlingen vragen welke verwachtingen ze daarover hebben. Naar welke nieuwe vakken ze uitkijken bijvoorbeeld, en waarom.”

“Waar we wel voor moeten waken is dat een portfolio geen invuloefening wordt.”

Wat voor instrumenten gaan jullie gebruiken voor het verzamelen en geven van feedback?

“We zijn bezig met het ontwikkelen van een portfolio, dat leerlingen aan het begin van het jaar meekrijgen. Waar we wel voor moeten waken is dat zo’n portfolio geen invuloefening wordt. ‘Ik heb de afgelopen periode ontzettend veel geleerd en de komende weken ga ik beter mijn best doen op schrijven. Zo, daar ben ik weer vanaf.’ Daar schiet natuurlijk niemand iets mee op.”

“We willen daarom iets maken dat ook echt van de leerling zelf wordt. Een persoonlijk reflectiedocument, waar leerlingen een eigen vorm voor mogen kiezen. Dat kan een periodeschrift of een planningskalender zijn, maar ook iets totaal anders. Iets heel kunstzinnigs bijvoorbeeld. Daar zijn we nog niet helemaal over uit en misschien is dat ook het mooie. Dat docenten en leerlingen dat samen opnieuw gaan uitvinden en daar samen in groeien.”

Jullie willen in de brugklassen helemaal cijferloos werken. Betekent dit dat er ook niet meer getoetst wordt?

“Nee, ik ben bang dat het gat naar de bovenbouw dan echt te groot wordt. We blijven een school en je hebt ook ijkmomenten nodig. Hoe sta je ervoor? Ben je op de goede weg? Ik denk dat je daarvoor toetsen nodig hebt, maar die kun je wel op verschillende manieren vormgeven. Klassikaal, mondeling, of leerlingen zelf laten kiezen op welk moment ze aan de docent willen laten zien dat ze een bepaald onderdeel beheersen. Maar op zo’n toets volgt dan feedback en geen cijfer.”

Hoe gaan jullie ouders meenemen in het cijferloos werken? Die vinden het misschien lastig om te volgen hoe hun kinderen ervoor staan.

“We zijn nog aan het brainstormen hoe we dat precies gaan vormgeven, maar we willen ouders vaker fysiek op school uitnodigen. Om leerlingen aan de hand van hun portfolio zelf te laten vertellen hoe het ermee gaat.”

“Er zijn veel collega’s die dat nu al doen, zeker in de onderbouw. Ik denk dat het voor een heel andere vibe zorgt dan wanneer je bij thuiskomst op je kop krijgt omdat je ouders al eerder dan jij hebben gezien dat je een vier voor wiskunde hebt gehaald. Dat vraagt een investering van ons en van ouders. Maar het levert ook iets positiefs op, want je maakt de driehoek kleiner. De betrokkenheid tussen ouder, kind en leerkracht wordt groter.”

“We zijn voornemens om volgend jaar in de brugklas te beginnen. Die kinderen zitten nu nog niet bij ons op school, dus hun ouders kennen we nog niet. In de voorlichting aan nieuwe leerlingen wil ik het daarom ook graag als onderwerp benoemen. Misschien zien veel ouders het juist als een voordeel, want sommige kinderen zijn als de dood voor cijfers. Ze moeten er al aan wennen dat je op de middelbare school andere vakken hebt. En meerdere docenten met verschillende lesstijlen. Het is allemaal heel verwarrend en dan word je ook nog eens een keer met cijfers afgerekend op wat je doet. Dat staat los van onze eigen motivatie om cijferloos te werken, namelijk het hele kind zien, maar ik kan me voorstellen dat dit voor ouders ook een overweging is.”

Ook cijferloos werken?
3 tips van Berry van Dalum

 

1. Vraag je af waarom je het doet
“Formatief evalueren is superhip. Maar je moet niet cijferloos lesgeven om het cijferloos lesgeven. Wij doen het omdat wij pretenderen de hele leerling te zien, terwijl in de praktijk bleek dat we leerlingen toch maar voor een klein deel zagen. En dat vonden we niet oké.”

 

2. Faciliteer het vanuit de schoolleiding
“Wij doen het met een groepje van vijf en we zijn heel enthousiast. Maar we hebben ook andere dingen te doen. Daarom hebben we van de schoolleiding tijd gekregen om eraan te werken. Zo zijn we voor een aantal studiemiddagen vrij geroosterd.”

 

3. Help docenten ermee aan de slag te gaan
“Zorg voor scholing op het gebied van formatief evalueren. En stimuleer docenten om bij elkaar te komen, erover te sparren en van elkaar te leren.”