Blog: Winst behalen met verlies

‘Oh nee, ik verlies! Wat nu? Ik denk aan de tips die ik heb gekregen zoals tot tien tellen, diep ademhalen of bedenken dat het volgende keer vast beter gaat.’

Om kunnen gaan met je verlies is best een handige vaardigheid, als je eraan denkt dat er in het leven vast en zeker nog genoeg situaties voor gaan komen waarin je verliest. Gelukkig komen er ook genoeg momenten waarin je wint. Maar op de één of andere manier is dát voor kinderen (en volwassenen) lang zo lastig niet als omgaan met verlies!

Leerlingen op weg naar weten én kunnen
Als kinderen in de klas komen, weten en kunnen ze heel veel dingen niet. Cijferend optellen, vormen vergelijken, wie Rembrandt is, hoe een rups een vlinder wordt, klokkijken, breuken vermenigvuldigen, noem maar op. Het mooie is dat wij als leerkracht  goed voorbereid zijn om te zorgen dat ze dit aan het einde van een jaar wél kunnen en weten. Hoe we dat doen? We benoemen een doel, geven instructie in stappen die precies groot genoeg zijn dat ze haalbaar zijn en duidelijk, we doen het voor, controleren of ze het begrijpen en geven de leerlingen voldoende tijd om in te oefenen en situaties om mee te oefenen. Logisch toch?

Bijzonder
Precies zo kan het dus ook gaan met vaardigheden als ‘omgaan met verlies’, ‘vriendelijk doen’, ‘omgaan met afleiding’ of, ook zo’n prachtige vaardigheid; ‘samenwerken’ of ‘luisteren naar elkaar’! Het bijzondere is dat we om de één of andere reden verwachten dat leerlingen dit soort vaardigheden al beheersen als ze bij ons in de klas komen. En als er zich een situatie voordoet waaruit blijkt dat niet alle leerlingen dit vanzelfsprekend goed kunnen, hebben we de neiging diep te zuchten en enkel iets te zeggen als “Laat je niet afleiden, let op jezelf!”. Maar hebben leerlingen voor deze vaardigheden niet dezelfde instructies nodig in behapbare stappen?

Jong geleerd is oud gedaan
Er zijn veel redenen te bedenken waarom leerlingen bepaalde vaardigheden wat betreft gedrag en werkhouding niet volledig beheersen. Veel van deze vaardigheden leer je spelenderwijs en vaak thuis. Zo speelde ik met mijn moeder heel veel memory vroeger en mijn moeder liet mij echt niet altijd winnen. Wel vertelde ze me wat ik kon doen als ik die boze bal in mijn buik voelde als ik verloor. ‘In- en uitademen en nog een keer proberen!’. Ik heb heel wat memory gespeeld vroeger en gelukkig ook gewonnen, waar mijn moeder dan ook weer goed mee omging als ware verliezer. Als je thuis nooit samenwerkt, nooit aan tafel hoeft te luisteren naar de verhalen van je broertje of zusje, nooit een spelletje speelt en als je zeurt gewoon je zin krijgt, dan wordt het best lastig als je op school komt en de leraar (en je klasgenoten) gaan ervan uit dat je al die dingen wel kan.

Stappenplan voor vaardigheden
Natuurlijk moet je die vaardigheden ook leren, zeer zeker wel! En wij als leerkrachten hebben daar ook een rol in. Misschien kunnen we wat milder zijn in ons oordeel als blijkt dat een leerling niet weet hoe hij/zij moet reageren op een situatie waarin samenwerken centraal staat. In plaats van te mopperen op wat leerlingen (nog) niet kunnen ons realiseren dat het ons vakmanschap is om leerlingen iets te leren. In stapjes. Want hoe doe je dat eigenlijk, samenwerken?

Daarom is het van belang om bewust na te denken over dit soort vaardigheden, hoe zorgen we ervoor dat leerlingen die ook weten én kunnen net zoals andere vaardigheden? Precies! Door gebruik te maken van dezelfde stapjes die we ook gebruiken voor het aanleren van cognitieve vaardigheden: het benoemen van een duidelijk doel (bijvoorbeeld tijdens zelfstandig werken of buiten spelen), een instructie in stapjes, het voorbeeld gegeven door de leraar zelf, de controle van begrip en vervolgens genoeg tijd om in te oefenen en situaties om mee te oefenen.

Zo’n stappenplan kan er bijvoorbeeld zo uit zien:

Doel: ik kan gepast reageren als ik een spelletje verlies
Stap 1
Ik speel een spel en doe mijn best.
Stap 2
Ik verlies het spel.
Stap 3
Tip! Ik tel tot 10.
Ik haal diep adem.
Ik denk ‘volgende keer beter’

Zorg dat je duidelijk bent en voorspelbaar. Bespreek voorafgaand aan een spelletje dat het zo kan zijn dat je verliest, vertel hoe dat mogelijk voelt maar laat vooral zien hoe je kan reageren als je echt verliest. Laat leerlingen een manier kiezen uit de tips. En het allerbelangrijkste, complimenteer alle goede reacties die je ziet zodra iemand verliest. Zo win je als leraar én leerling ontzettend veel met het verlies bij een spelletje!

Renée van Eijk is lerares in het basisonderwijs in Rotterdam. Naast lesgeven houdt Renée zich bezig met onderwijs door op onderwijsevenementen te spreken over eigenaarschap van leraren en het effect daarvan op hun onderwijs, startende leraren te coachen en inspireert ze lerarenteams met de onderwijs modeshows van EduEnVogue. In haar blogs vertelt Renée over keuzes die ze maakt in haar onderwijs en hoe deze keuzes bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen in haar klas.

Wil je de gratis jubileumeditie van Toets! magazine ontvangen, meld je dan nu aan.