Matthijs van den Berg over het niveau van de basisvaardigheden: ‘Dalende trends, maar er vindt een kentering plaats’
De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op individuele scholen en houdt daarnaast de ontwikkeling van het onderwijsstelsel als geheel in de gaten. Op beide niveaus is de laatste jaren meer aandacht voor het onderwijs in basisvaardigheden, vertelt Matthijs van den Berg, directeur Kennis bij de Inspectie.
“In het toezicht op de instellingen zien we dat we veel herstelopdrachten moeten geven op het curriculum in de basisvaardigheden. En ook op stelselniveau zien we dalende trends. Dus op alle plekken zien we de noodzaak en besteden we extra aandacht aan basisvaardigheden. Zowel in het controlerende en handhavende toezicht als in het stimulerende en reflectieve toezicht.”
Waaruit bestaat die aandacht?
“Twee jaar geleden hebben we een extra standaard basisvaardigheden toegevoegd aan ons onderzoekskader. Daarmee hebben onze inspecteurs een specifiek instrument gekregen om te letten op het onderwijs in taal, rekenen en burgerschap. Voor die basisvaardigheden kijken we of het curriculum doelgericht is, of het is toegespitst op de specifieke populatie en of het toewerkt naar het realiseren van bepaalde doelen. Dat is de belangrijkste wijziging die we de afgelopen jaren in het toezicht hebben doorgevoerd.”
“Digitale vaardigheden zijn nog niet wettelijk vastgelegd, dus ook nog geen onderdeel van ons toezichtskader. Zodra dat wel het geval is zullen we daar uiteraard ook toezicht op gaan houden. We monitoren digitale vaardigheden overigens wel, door ze op te nemen in ons peilingenprogramma.”
Signaleert de Inspectie binnen het voortgezet onderwijs nog specifieke trends?
“In het voortgezet onderwijs moeten onze inspecteurs veel herstelopdrachten geven op burgerschapsonderwijs. We zien dat de prioriteit toch meer bij taal en rekenen ligt. Terwijl het juist nu, met alle geopolitieke spanningen die ongefilterd de klas inkomen, belangrijk is om de toekomstige generatie op te leiden tot actieve burgers die onze democratie dragen en verdedigen. Daarnaast zien we bij bijna een derde van de onderzochte scholen nog tekortkomingen in taal en rekenen/wiskunde.”
“Kijk je naar landelijke gemiddeldes, dan maken we ons met name zorgen over het vmbo-basis en -kader. Uit de peilingen die we daar doen, blijkt dat veel leerlingen halverwege het vmbo nog niet de meest fundamentele taal- en rekenniveaus beheersen. Dat is zorgelijk omdat leerlingen wel op niveau 2F moeten zitten om een goede start op het mbo te kunnen maken. Dit zijn leerlingen die een risico lopen om, ook aan het eind van hun mbo-carrière, onvoldoende gecijferd en geletterd het leven in te gaan. Met alle achterstanden en gevolgen van dien.”
“Tegelijkertijd zien we dat er op scholen meer aandacht is voor basisvaardigheden. Als Inspectie zijn we er al een aantal jaren hard op aan het hameren en we zien dat dat effect heeft. Nog niet direct in de uitkomsten, in de zin dat de resultaten voor taal, rekenen en burgerschap omhoog gaan in onze peilingen, maar wel in de zin van toegenomen focus. Op middelbare scholen zien we bijvoorbeeld dat taalonderwijs niet alleen meer iets is van het vak Nederlands, maar dat er ook in andere vakken steeds meer aandacht is voor taal. En dat scholen in methodieken voor economie en natuurkunde bijvoorbeeld dezelfde principes gebruiken die leerlingen bij wiskunde hebben geleerd. Dat werkt twee kanten op.”
“Dus ja, er is reden tot zorg, maar tegelijkertijd vindt er een kentering plaats en moeten we dat straks ook gaan zien in de resultaten. Als we nou maar focus houden en structureel aan de slag blijven met integrale aandacht voor basisvaardigheden. En die andere dingen die ook belangrijk zijn? Misschien moeten die dan maar even wat minder. Of even niet.”
“In het voortgezet onderwijs moeten onze inspecteurs veel herstelopdrachten geven op burgerschapsonderwijs. We zien dat de prioriteit toch meer bij taal en rekenen ligt.“
Welke dingen zouden even minder mogen, om focus te houden op basisvaardigheden?
“Dat is een moeilijke vraag: wat moet dan ten koste gaan van wat? Taal, rekenen/wiskunde en burgerschap moeten niet kannibaliseren op andere vakken. Het is denk ik juist de integratie van het één in het ander. Dus ook bij economie en natuurkunde wiskundedoelen stellen.”
“Waar ik eigenlijk meer op doel is dat we soms het idee hebben dat we de meest diverse problemen kunnen afwentelen op het onderwijs. Is er maatschappelijke discussie over duurzaamheid? Dan moeten er duurzaamheidslessen komen op school. Is verkeersveiligheid actueel? Dan moeten er verkeerslessen komen. Is er aandacht voor kinderen die niet kunnen zwemmen? Dan moet schoolzwemmen terug. Het zit veel meer aan die kant. In al die dingen waarvan we met elkaar vinden dat het onderwijs daaraan zou moeten bijdragen. Die lijst groeit en groeit. En ja, het is allemaal belangrijk. Maar niet alles kan. Het lijkt me heel verstandig dat je als schoolleiding zegt: ik doe niet aan alles mee, maar houd de focus de komende tijd op basisvaardigheden.”
De aandacht voor basisvaardigheden zorgt ook voor extra druk op scholen, zowel op financieel als organisatorisch vlak. Hoe kijkt de Inspectie daarnaar?
“Het staat vast dat docenten hun werk onder zware omstandigheden moeten doen. Met het lerarentekort, met leerlingen die snel afgeleid of minder gemotiveerd zijn, met de toegenomen prestatiedruk. Ga er maar aan staan om onder die omstandigheden structureel te werken aan kwaliteitsverbetering. Terwijl dat wel je opdracht is. Dan is vervolgens de vraag: is er ondersteuning om datgene te realiseren wat we met elkaar willen? Ja, ik denk dat er veel ondersteuningsmogelijkheden zijn, veel middelen die je kunt aanvragen voor allerlei programma’s. Is die ondersteuning ook voldoende? Daar durf ik geen antwoord op te geven.”
“Nogmaals, die druk is er. Die kunnen wij als Inspectie niet wegnemen. Wij kunnen wel kijken naar de randvoorwaarden. Een voorbeeld: volgens de wet- en regelgeving mogen er alleen bevoegde leerkrachten voor de klas staan. Daar moeten wij op toezien. Tegelijkertijd vinden wij dat je scholen ook niet aan het onmogelijke kunt houden. Het is niet zo dat we die wettelijke eis doorstrepen – we vragen wel van scholen om het uiterste te doen, want bevoegdheid is van groot belang. Maar we houden wel rekening met de omstandigheden.”
“We hebben als toezichthouder een taak in het hele stelsel en die moeten we zo goed en zorgvuldig mogelijk uitvoeren. Want ook onder lastige omstandigheden hebben leerlingen recht op goed onderwijs. Soms zorgt onze komst voor discussie en ook wel voor angst. Zo van ‘de Inspectie komt langs, dus we moeten ons zo goed mogelijk voorbereiden’. Daarom zeggen wij aan de voorkant steeds meer tegen scholen: ga nou niet speciaal voor ons allerlei dingen anders doen. Ja, er zijn stukken die we opvragen. Maar heb je die stukken niet, ga die vooral niet voor ons maken, want dat zorgt alleen maar voor extra last en extra druk.”
Jullie komen waarschijnlijk ook op scholen die juist heel goed presteren op het gebied van basisvaardigheden. Zijn er dingen die andere scholen daarvan kunnen leren?
“Zeker. Er zijn wel een paar algemene dingen, die net ook al deels aan bod zijn gekomen. Zorg binnen de school voor een gemeenschappelijke visie op basisvaardigheden, die gedragen wordt door de docenten die het in de praktijk moeten brengen. Zorg ook voor focus op die basisvaardigheden. En stel doelen op: wat wil je bereiken op het gebied van basisvaardigheden? Dat mogen ook ambitieuze doelen zijn, die verder gaan dan de minimumeisen die de Inspectie stelt. Zorg voor kennisdeling en ondersteuning; werk aan leernetwerken en professionele leergemeenschappen. En integreer de basisvaardigheden in al die andere vakken.”
“Dan heb je volgens mij een rijtje van vijf elementaire dingen die je van elkaar kunt leren. Dat van elkaar leren is trouwens uit mijn hart gegrepen. Het was ook een van de hoofdboodschappen van de vorige Staat van het Onderwijs die we elk jaar publiceren: er zijn veel scholen die onder moeilijke omstandigheden toch voor heel goed onderwijs zorgen. Laten we wat meer leren van elkaar. Binnen een school, maar ook tussen scholen. Als Onderwijsinspectie hebben we de indruk dat daar nog wel winst te halen is.”
Toets! Special #5, Werken aan de basisvaardigheden - vraag hem aan!
In Toets! Special #5, Werken aan de basisvaardigheden, vind je meer ervaringsverhalen en interviews met professionals uit het voortgezet onderwijs. Vraag deze special aan en ontvang hem gratis in je brievenbus of inbox.
