Leidinggeven op een ISK: ‘Wij doorlopen de formatiecyclus vijf, zes keer per jaar’

Kun je de dynamiek van een ISK kort typeren?

“Als ergens in de wereld iets gebeurt, merk je dat meteen. Bij natuurrampen, politiek gevaarlijke situaties en oorlogen neemt het aantal aanmeldingen toe. Ook de samenstelling van de doelgroep verandert steeds. Denk aan de oorlog in Oekraïne. Toen die begon, hadden we ineens vijftig leerlingen erbij uit dat land.”

“Ik ben hier anderhalf jaar geleden begonnen omdat de ISK, die tot dat moment binnen een andere school was ondergebracht, een zelfstandige school werd. Toen ik binnenkwam, waren er tachtig leerlingen en twintig collega’s. Nu hebben we bijna driehonderd leerlingen en zestig collega’s. Een verdrievoudiging in anderhalf jaar tijd.”

“Je hebt ook te maken met de manier waarop kinderen reageren op het wereldnieuws. Als er een aardbeving is in Syrië, merk je dat meteen aan de temperatuur binnen de school. En als in Nederland een bepaalde partij groot wordt bij de verkiezingen, doet dat ook iets met leerlingen en collega’s.”

“Daar komt nog bij dat onze leerlingen in één, twee, maximaal drie jaar veel moeten leren. En dat we de enige ISK in Delft zijn die voortgezet onderwijs aanbiedt, van praktijkonderwijs tot gymnasium en alles ertussenin. Er komt hier dus heel veel samen.”

Wat vraagt dat van de schoolleiding?

“Elke keer als er kinderen binnenkomen is het opnieuw kijken: hoeveel klassen hebben we, welke locaties zijn beschikbaar? Welke leerlingen zijn tussentijds toe aan een volgende stap? Hoe zorgen we ervoor dat in een wisselweek iedereen op het juiste niveau, bij de juiste docent en in het juiste lokaal terechtkomt. Binnen een reguliere school heb je in juli, augustus je rooster rond en that’s it. Hooguit heb je wat roosterwijzigingen na het eerste semester, met de komst van een nieuwe collega of vanwege een verlof. Wij doorlopen die cyclus vijf, zes keer per jaar.”

“Dat vraagt om heel veel communicatie. Je moet ervoor zorgen dat iedereen constant op de hoogte is van de actuele omstandigheden en de informatie heeft om daarnaar te handelen. Daar hebben we natuurlijk systemen voor, zoals Magister en leerlingvolgsystemen, maar het is ook zaak om de processen regelmatig met elkaar door te lopen en te evalueren. Is alle informatie daadwerkelijk op de juiste plek terechtgekomen? Wie praat mee, wie heeft beslisbevoegdheid?”

“Daarnaast is het belangrijk om als leidinggevende veel tijd te steken in belangenbehartiging, veel meer dan op een reguliere school. Onze formatie verloopt anders, onze begroting zit anders in elkaar vanwege de bekostiging die voor ISK’s afwijkt. Daar moet je externe partners binnen samenwerkingsverbanden en de gemeente bewust van maken. Zodat ze kunnen meedenken over hoe we kinderen kunnen bieden wat ze nodig hebben.”

“Iets anders, maar dat vond ik altijd al, is dat je van leidinggevenden mag verwachten dat die verantwoordelijkheden delen met hun team. Noem het gedeeld leiderschap, transformatief leiderschap of hybride leiderschap; het gaat erom stukjes verantwoordelijkheid buiten de schoolleiding neer te leggen om de kracht van mensen met praktijkervaring te benutten. Want zij weten wat er nodig is om dingen voor elkaar te krijgen.”

Hoe doe je dat in de praktijk, verantwoordelijkheden delen?

“Door het te beleggen. Naast de dagelijkse dynamiek lukt het ons om allerlei extra’s voor kinderen te organiseren. Op creatief gebied, op sportief gebied, in de vorm van mentorbijeenkomsten. We vinden het zonde om dat te laten liggen, hoe druk we het ook hebben. Dus dat beleggen we in werkgroepen; zo zetten we optimaal alle kennis en vaardigheden in die we in huis hebben.”

“We willen kinderen bijvoorbeeld elke dag een gezonde lunch aanbieden. Dan leggen we bij het team de vraag neer hoe we dat gaan aanpakken. Dit zijn de doelen, dat is het budget, zet maar op papier hoe je er gaat komen. Daar geven we dan samen een klap op.”

“We betrekken het team ook bij de schoolbrede thema’s, zoals schoolplan, kwaliteitsbeleid, toetsvisie, vakleerplannen, veiligheidsbeleid. Zo krijg je documenten waarvan de inhoud leeft en gedragen wordt, in plaats van vulling voor een bureaulade.”

“We hebben hier kinderen die uit de meest bizarre omstandigheden in Nederland terechtkomen. Hoewel rust en stabiliteit zeker een factor van belang zijn, liggen zij echt niet wakker van een keertje lesuitval of een organisatorische hick-up.”

Mariska Davids, ISK Delft

“Je moet ook kunnen accepteren dat er eens wat misgaat. Hoe erg is het dat iets niet gaat zoals je had gehoopt? Als je het maar naar elkaar uitspreekt. En relativeren, hè. We hebben hier kinderen die uit de meest bizarre omstandigheden in Nederland terechtkomen. Ze zijn zeer gemotiveerd en leren graag, maar met zo’n voorgeschiedenis is alles relatief. Hoewel rust en stabiliteit zeker een factor van belang zijn, liggen zij echt niet wakker van een keertje lesuitval of een organisatorische hick-up.”

Hoe gaan jullie om met toetsing? Heb je op dat gebied ook te maken met specifieke uitdagingen?

“Het is voor ons belangrijk om bij binnenkomst zo snel mogelijk een beeld te hebben van leerlingen. Zijn ze wel of niet gealfabetiseerd? Naar welke tak van het reguliere onderwijs verwachten we dat ze kunnen uitstromen? En welk niveau moeten ze daarvoor hebben? We krijgen ook veel leerlingen binnen die er nog niet klaar voor zijn om plaats te nemen in de schoolbanken. Kinderen die nog nooit naar school zijn geweest of al heel lang niet meer. Ook dat moet je meenemen. Kan een kind al onderwijs volgen of moeten we eerst werken aan de schoolse vaardigheden? Op je kont zitten, luisteren, op je beurt wachten. Sommigen hebben dat nooit geleerd of zijn het verleerd.”

“Je moet je wel afvragen hoe betrouwbaar zo’n eerste toets is. Kinderen hebben in korte tijd veel meegemaakt op het moment dat ze bij ons binnen komen. Daarnaast heb je te maken met een taalbarrière. We staren ons dan ook niet blind op dat ene toetsmoment. Na vier, vijf weken toetsen we opnieuw en dat blijven we tussendoor regelmatig doen. Want misschien is het voor een kind toch beter om in een andere groep of op een ander niveau onderwijs te volgen, of via een versneld traject. We hebben ook de mogelijkheid tot deelschakelen, waarbij leerlingen een deel van hun lessen in het reguliere onderwijs volgen. Ook daarvoor is het noodzakelijk om te toetsen, zodat je op tijd weet wanneer je iemand kunt verwijzen.”

“Dus ja, toetsing is voor ons een belangrijk thema. Heel actueel ook; we zijn onze complete toetsvisie op dit moment onder de loep aan het nemen.”

Waar staan jullie in dat traject?

“We zijn bij de basis begonnen. Iedere vakgroep is bezig met het herschrijven van een vakleerplan. Want je kunt pas toetsen als je weet wat je van een kind verwacht. Vervolgens is de vraag hoe we dat gaan beoordelen. Wat moeten we summatief doen, wat kunnen we formatief doen? In het onderwijs zijn we zulke cijferfetisjisten geworden. Het doel is dat een kind iets kan. En toetsen is niets anders dan ergens op een bepaalde manier vastleggen óf het kind dat kan. Of dat nu met vinkjes, kleuren of cijfers is. Dat gesprek zijn we nu met elkaar aan het voeren.”

Tot slot: aan wie mogen we het stokje doorgeven?

“Patrick van der Mark van praktijkschool Pro Grotius. Praktijkonderwijs is een voldoening gevende, maar soms ook uitdagende tak van sport. Patrick heeft een duidelijke visie op de rol die je als school in de zorg voor leerlingen moet innemen en hoe het samenspel met ondersteuningspartners idealiter verloopt.”