Blog: Wie leert mij leren?

Een tijdje terug sprak ik een collega leraar van een andere school. We spraken over onze eigen weg in het onderwijs. Het schooladvies dat we hadden gekregen in groep 8 en de route die we daarna gevolgd hebben. Allebei verlieten we de basisschool met een VWO advies. Zes jaar later haalde ik mijn VWO diploma en hij zat op, toen nog, MAVO 4. Hij vertelde me hoe zijn schoolcarriere verlopen was: “Aan het einde van de brugklas werd het HAVO, na een aantal jaar bleef ik zitten totdat ik examen deed in MAVO 4. Ik was gewoon niet slim genoeg.”

En daar gaat het wat mij betreft helemaal verkeerd. Met die gedachte. De gedachte dat je alleen maar slim hoeft te zijn om de middelbare school op jouw niveau te doorlopen. Er is zoveel meer voor nodig! Waarom het mij dan wel lukte om het VWO succesvol af te sluiten met een diploma? Was ik slimmer? Nee hoor.

Twee factoren

Ik denk dat er twee dingen heel erg helpen als het gaat om het doorlopen van een schoolcarrière. Ten eerste is het je eigen karakter. Ben je leergierig, gehoorzaam, rustig, gedreven en geïnteresseerd in de wereld om je heen? Hou je van lezen en mooi schrijven? Kan je goed recht zitten, stil zijn en luisteren? Yes, dan pas je wel in het Nederlandse onderwijssysteem en bij wat er daarin van je gevraagd wordt!

Ten tweede is het de ondersteuning vanuit je omgeving op het gebied van leren leren. Die ondersteuning kan vanuit huis komen maar ook vanuit school. Leren leren betekent zoveel als onderwijs krijgen in hoe je leert. Sommige mensen gaat het leren heel gemakkelijk af. Het lukt ze om te starten met een taak, om hun werk te plannen, om een inschatting te maken van dat wat ze nodig hebben om een taak tot een succes te maken, om hun werk te reflecteren en daarin mogelijk te verbeteren, hulp te vragen en dat nog gericht ook. Weten hoe je leert, is belangrijk bij de stap naar het voortgezet onderwijs. Je hebt het nodig om je de nieuwe stof die je aangeboden krijgt eigen te maken.

Niet iedereen leert vanzelf of heeft door hoe je kunt leren leren. Zo heb ik elk jaar wel een leerling in de klas met een hoge intelligentie die al het werk zonder enige moeite en waarschijnlijk nog zonder mijn instructie, foutloos zou kunnen maken. Dat klinkt heerlijk! Maar dat is het niet. Dat zijn precies de leerlingen die stuklopen op de middelbare school. De leerlingen die nooit geleerd hebben om iets niet in één keer te kunnen. Die nooit hebben ervaren hoe het is om te falen. Die daar dus ook niet mee om kunnen gaan. Die een taak niet in stapjes op kunnen breken en er per stap aan kunnen werken, omdat ze die stappen nooit nodig hebben gehad.

Leer je leerlingen leren

Hoe kan je hieraan werken in de klas? Het vraagt van jou als leraar dat je op internet op zoek gaat naar de leerlijnen die er zijn op het gebied van taakgedrag en leren leren. Zoek op ‘leerlijnen leren leren’ in Google en dan vind je vanzelf relevante informatie. Bekijk de doelen van het leerjaar waarin je lesgeeft en ga deze doelen inplannen in de klas. Ik gebruik hier vaak mijn herhalingslessen van taal, rekenen en spelling voor. Vaak heb ik bij zo’n herhalingsles al een goed beeld van wat de kinderen op vakinhoudelijk gebied kennen en kunnen. En dus is mijn doel dan niet vakinhoudelijk maar gericht op het leerproces. ‘Ik kan inschatten of ik hulp nodig heb’ of ‘ik kan doorwerken bij afleiding’ of ‘ik kan 3 taken achter elkaar plannen’.

Je gaat je leerlingen instructie geven op doelen van het leerproces. Doe dit zoals je normaal een spellingmoeilijkheid uitlegt en de schrijfwijze waarschijnlijk modelt. Zo instrueer je ook een doel dat te maken heeft met leren leren of taakgedrag. Doe hardop voor hoe jij naar een opdracht kijkt en hoe je beslist of je er hulp bij nodig hebt. Geef ze een inkijkje in jouw hoofd als je voordoet hoe jij reageert op mogelijke afleiding in jouw omgeving als je aan het werk bent. Kinderen zijn ontzettend leerbaar! We moeten ze alleen wel iets te leren aanbieden. En niet alleen op het gebied van vakinhoud maar ook op het gebied van vaardigheden. Ze hebben ons nodig voor het goede voorbeeld.

Uitdagen tot leren – kijkje in de praktijk

Zo liet ik ooit een zeer begaafde leerling van mij alleen maar moeilijke opdrachten maken. Na 5 jaar onderwijs was alles hem heel makkelijk afgegaan was, hij hoefde eigenlijk niet te luisteren in de les om iets nieuws te leren. Toen hij bij mij in groep 6 kwam, was hij ook echt niet van plan om naar mij te luisteren. Daarom besloot ik hem uit te gaan dagen met moeilijkere opdrachten dan hij gewend was. Hij verzette zich daar flink tegen. Uiteindelijk ben ik met hem samen gaan zitten om de complexe maar niet onmogelijke opdracht die ik hem had gegeven, te ontrafelen. We hebben de taak samen in stapjes opgedeeld, instructie opgezocht op youtube omdat ik er zelf ook niet uitkwam (persoonlijk leermomentje!) en het lukte ons om de opdracht uit te voeren. Het kostte wel veel moeite en wat tranen. Na twee opdrachten samen te hebben gemaakt liet ik hem er één alleen uitvoeren. Het lukte! Ik vroeg hem wat hij voelde? “Ja, ik weet niet, ik heb zo’n gek gevoel hier in mijn buik en borst.” “Dat heet dus trots”, vertelde ik hem. “Trots omdat je hebt doorgezet en nu iets kan wat je eerder nog niet kon.”

Een paar maanden later kwam hij met zijn vader op rapportgesprek. Met de volgende woorden sloot hij het gesprek af. “In het begin dacht ik minimaal één keer per dag, wat bent u een raar mens. Maar nu snap ik dat u het beste met me voor heeft”. En zo was het precies!

Renée van Eijk is lerares in het basisonderwijs in Rotterdam. Naast lesgeven houdt Renée zich bezig met onderwijs door op onderwijsevenementen te spreken over eigenaarschap van leraren en het effect daarvan op hun onderwijs, startende leraren te coachen en inspireert ze lerarenteams met de onderwijs modeshows van EduEnVogue. In haar blogs vertelt Renée over keuzes die ze maakt in haar onderwijs en hoe deze keuzes bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen in haar klas.