Anders kijken sinds corona “Waarom toetsen we eigenlijk?”

Dit artikel is geschreven door Eveline van Scherpenzeel en verscheen eerder in Van12tot18.

Toen tijdens de lockdown scholen dicht moesten en online lesgeven de norm werd, was op scholen een prangende vraag: hoe nemen we nu toetsen af? En hoe halen we onze leerdoelen?

We gaan in gesprek met Janneke Helsloot, productmanager bij Bureau ICE, over de invloed van corona op toetsing, en wat we ervan geleerd hebben. Ook Jesús de la Torre y Rivas, trainer en adviseur bij Bureau ICE, schuift aan.

Laten we beginnen bij het begin: het toetsen vóór corona. Hoe zag dat eruit?

“Scholen zijn over het algemeen methodetrouw: bij tien hoofdstukken horen vaak ook tien proefwerken,” aldus Janneke. “Zo maakt een leerling uit de tweede klas tientallen toetsen per jaar! Voor corona zag je gelukkig al verschuivingen ontstaan, scholen gingen kritischer kijken naar toetsen. Corona heeft die andere kijk naar toetsen versneld en er moest noodgedwongen online lesgegeven worden. Het bleek lastig om digitaal alle lesstof te behandelen én te toetsen.”

Hoe gingen scholen om met die uitdaging van onderwijs op afstand?

Jesús: “In eerste instantie ontstond er onzekerheid, maar al vrij snel daarna kwam het besef: er moeten dingen veranderen. Er werd kritisch gekeken of alle leerdoelen wel écht zo belangrijk waren. Wat er gebeurde was dat scholen bewust en soms ook onbewust onderscheid gingen maken tussen vitale en minder vitale leerdoelen, analoog naar wat er in de maatschappij gebeurde met beroepen.”

Top 3 waarop in het ‘coronajaar’ 2020-2021 werd getoetst:

1. Leeraanpak

2. Social context

3. Creatief vermogen

 

Dit schooljaar is vooral gestart met Nederlands Lezen, Nederlandse Taalverzorging en Engels Lezen (Bron: Toetsafnames bij JIJ!)

 

Zorgen bij scholen door corona
Leerachterstanden, motivatie, welbevinden en de sociaalemotionele ontwikkeling
(Bron: Onderzoek door de Inspectie van het Onderwijs)

En toen kwam de vraag ook op: “Waarom toetsen we eigenlijk?”

Janneke haakt weer aan: “Dat een tweede klas-leerling vóór corona gemiddeld zo veel toetsen per jaar maakte, is omdat scholen door middel van cijfers grip willen houden op de vordering van een leerling. Het idee heerst dat je aan de hand van cijfers kunt meten of het goed gaat of niet. Deels is dat waar, maar achter elk cijfer en achter elk kind zit een verhaal. Kijk naar het resultaat van de toets, maar kijk ook naar wat een leerling in de klas heeft laten zien en wat je hoort over hoe het thuis gaat. Wat er goed ging met leren, wat lastig was. Je wilt kijken naar de totale ontwikkeling van een kind. Daarom toetsen we.”

Hoe kijk je daarbij dan naar de totale ontwikkeling van een kind, los van de cijfers?

“Door ook de sociale ontwikkeling in kaart te brengen, de leeraanpak en het creatief vermogen van een leerling,” legt Janneke uit. “Daarbij wordt gekeken naar: hoe leert deze leerling, is hij of zij georganiseerd, nieuwsgierig, et cetera. We merken dat dat soort vaardigheden door afstandsonderwijs minder goed in het zicht waren, je hebt je leerlingen immers niet meer iedere dag in je klas. We merkten dat er behoefte was om naast de cognitieve vaardigheden ook zicht te houden op deze vaardigheden van leerlingen.”

Hoe houd je grip op het behalen van de leerdoelen?

Zowel docent als leerling moeten van tevoren helder hebben aan welke leerdoelen je gaat werken. Als dat helder is, weet je wat je gaat toetsen en zorg je dat je meet waar je aan gewerkt hebt. Bij de traditionele, summatievere manier van toetsen haalt een leerling bijvoorbeeld een 7 voor wiskunde. Jesús: “Dat betekent dat iemand 30% van de toets niet snapt. Misschien bestaat die 30% wel uit vitale leerdoelen: als je die niet snapt, kom je bij een volgend hoofdstuk in de knoop. Maar of dat zo is, is lastig te achterhalen!”
“Daarom, en omdat er door afstandsonderwijs minder toetsen afgenomen konden worden, is er energie gestoken in vitale leerdoelen,” vult Janneke aan. “Hierbij wordt gekeken naar wát het een leerling precies niet weet, wat er misgaat, en hoe die leerling dat leerdoel alsnog zou kunnen behalen. Bijvoorbeeld met hulp van leerlingen die dat leerdoel al wel hebben behaald.”

Zag je een verschuiving naar een andere manier van toetsing?

Janneke: “Niet zozeer een andere manier van toetsen, maar er werd meer op een formatieve manier gewerkt met de toetsresultaten. Er is meer nagedacht of leerdoelen ook op een betekenisvollere manier getoetst konden worden. Je ziet dat naast de traditionelere toetsen ook andere toetsvormen ingezet worden. Bijvoorbeeld peer assessments waarbij leerlingen elkaar bevragen en van feedback voorzien of self assessments waarbij leerlingen aan de hand van een zelfgekozen product laten zien wat ze geleerd hebben. Het uiteindelijke doel: dat wat je doet, moet iets moet zeggen over het leerproces.” Jésus vult aan: “Maar, pas als de docent daar iets mee gaat doen, wordt het formatief.”

Verwachten jullie dat formatieve toetsing zal blijven na corona?

Jésus denkt van wel. “Ik voorspel dat wat noodgedwongen is gestart vanwege afstandsonderwijs, blijvend gaat worden. De manier van kijken naar leerlingen en toetsen is veranderd. Een nog nadrukkelijkere bewustwording van de taak die je in het onderwijs hebt om leerlingen voor te bereiden op een volgende stap naar vervolgonderwijs of naar werk. Dat vraagt van ons als maker van toetsen ook dat we kritisch blijven op wat we ontwikkelen.”
Janneke beaamt dat. “Het is blijvend, verwacht ik, en de docent is daarbij de sleutel. Die moet de juiste structuur en tools aanbieden, zodat de leerlingen zelf stappen kunnen gaan zetten, en weten wat ze kunnen doen wanneer ze vastlopen bij een vitaal leerdoel. Het is aan ons om die tools aan te reiken. Wij moeten vanuit onze expertise veel meer inzicht geven op welke informatie je uit een toets kunt halen. Als wij zorgen dat de informatie in overzichtelijke, leesbare dashboards terecht komt, kunnen zowel docenten als leerlingen daar direct een vervolgstap aan koppelen.”

Tot slot: wat zouden jullie scholen nu graag meegeven?

Janneke: “We hebben een veerkracht gezien in het onderwijs waar je u tegen zegt. Nu de leerlingen weer op school zijn, is het goed om invulling te geven aan de verbinding met elkaar in de klas. Zoals het was vóór corona. En bespreek met je team of collega’s welke plek toetsing heeft binnen jullie school. Welke lessen uit de coronaperiode zijn zo waardevol dat je ze vast wilt blijven houden in de toekomst?” Jesús vult aan: “Ja, en focus daarbij op groei, in plaats van op achterstand.”

Meer lezen

Iedere leerling leert en ontwikkelt zich anders. Door inzicht te krijgen in hoe leerlingen zich ontwikkelen en in hun leerproces, helpen we hen om zich maximaal te ontplooien. Wij geloven in toetsen om van te leren. Toetsen op een manier die leerlingen onderdeel maakt van hun eigen leer- en ontwikkelproces. En die docenten zicht geeft op waar de hiaten zitten en welke feedback of hulp er nodig is.

JIJ! Toetsing & Training adviseert, inspireert en ontzorgt in het creëren van waardevolle leermomenten. We ondersteunen het voortgezet onderwijs op drie in elkaar grijpende niveaus: toets- visie en toetsbeleid, training en professionalisering en tools. Op deze manier kun je toetsing inzetten om het onderwijs beter te maken.